Cultuur van Eden

Verlangen we niet allemaal naar een paradijs op aarde? In weemoed kan soms het gevoel oproepen worden dat we iets verloren hebben; de tuin waar we steeds naar terugverlangen. Johannes Hartl stelt in Cultuur van Eden dat de huidige ecologische crisis niet alleen technisch en economisch van aard is. De problemen met het klimaat, de eenzaamheid en de geestelijke leegte zijn tekenen van een culturele en innerlijke ontworteling. Er is dus sprake van een spiritueel en een cultureel probleem. Hoe wij omgaan met de aarde is onlosmakelijk verbonden met onszelf, met de ander en met het transcendente. We zijn de verbinding kwijtgeraakt met het heilige, met de natuur en met onze eigen ziel. Alleen wanneer de mens terugkeert naar wat wezenlijk is, vanuit een dieper bewustzijn van verbondenheid, met ontzag voor zin en met ontvankelijkheid voor schoonheid, is volgens Hartl een echte duurzame toekomst mogelijk.

Hij pleit daarom niet voor een praktische ecologische vernieuwing met externe oplossingen, maar voor een ecologie van het hart waarbij toegewerkt wordt naar een innerlijke transformatie als startpunt voor verandering. Zorg voor de aarde begint dus bij zorgen voor de ziel. Hij doet daarom een oproep tot innerlijke stilte, dankbaarheid met openheid voor het heilige in het alledaagse. Zijn betoog is een hoopvol perspectief op hoe een hernieuwde cultuur eruit zou kunnen zien.

Hartl poogt met een transformatie van het hart tot Eden te geraken. De vraag is of we dit kunnen bereiken door terug te keren naar dat wat we zijn kwijtgeraakt? Zijn kritiek op de moderne tijd en technocratische samenleving is herkenbaar en wordt gevoeld, maar zal de mens bereid zijn de vrijheid, de efficiëntie en functionaliteit op te geven voor hogere doelen? En zal de complexe postmoderne samenleving zich laten terugbrengen naar deze waarden? Het verlangen naar een externe oplossing blijft, maar dan in Hem die bevrijdt en vernieuwt.

De inhoud is vanuit een hedendaags katholiek wereldbeeld geschreven. Het is geen academisch werk en ook niet puur theologisch geschreven. De thema’s worden eerder verhalend en beeldend verteld met een mengelmoes van geloof, filosofie, kunst, psychologie en cultuurkritiek. Op toegankelijke wijze wordt de lezer van levendige, alledaagse anekdotes voorzien. Moeilijke en complexe thema’s blijven hierdoor eenvoudig en behapbaar. De toon is vooral uitnodigend en nergens belerend, activistisch of pessimistisch. Hiermee weet hij een breed publiek aan te spreken. Sommige lezers kunnen misschien wel de concrete oplossingen wat missen.